Yatırım Geri Dönüşü (Return on Investment – ROI)

Basit Getiri Oranı (Accounting Rate of Return - ARR) olarak ta bilinen, Yatırım Geri Dönüşü (ROI), gerekli yatırımın net karlılığını karşılaştırmak için bir yol sağlar.

Yatırım Geri Dönüşünü (ROI) hesaplamak için kullanılan formül üzerinde bazı farklılıklar vardır, ama yaygın olarak kullanılanı:

Proje 1 için ROI hesaplaması;

Net kar £50.000’dır.
Proje için yapılan toplam yatırım £100.000’dır.

Tabloyu kullanarak diğer üç projenin de ROI’lerini hesaplarız ve elde edilen değerler doğrultusunda hangi projenin daha değerli olduğuna karar verebiliriz.
Proje 2’in ROI’si: %2
Proje 3’ün ROI’si: %10
Proje 4’ün ROI’si: %12.5

Yatırım geri dönüşü, anapara geri dönüşümünün hesaplanmasında kolaylık sağlar. Ne yazık ki iki dezavantajı vardır:
Yatırım geri dönüşü, net karlılık gibi nakit akış süresini hesaba katmamaktadır.
Nakit akış süresini saymamasından dolayı, geri dönüş oranının, bankalar tarafından teklif edilen faiz oranları ile ilişkisi yoktur. Bu nedenle potansiyel olarak çok yanıltıcıdır.

Geri Ödeme Süresi (Payback Period)

Geri ödeme süresi, ilk yatırım geri ödemesi ya da kar ve zararın eşit olduğu durumlar için alınan zamandır.Çoğunlukla, bir organizasyon bütünüyle proje süresini kısaltacağını varsayarak en kısa geri ödeme süresini seçecektir.Geri ödeme süresinin avantajı hesaplanmasının basit olması ve özellikle küçük tahmin hatalarına karşı duyarlı olmamasıdır.Bir seçim tekniği olarak geri ödeme süresinin dezavantajı projenin genel karlılığı göz ardı edilir.Proje 3’ten daha karlı olan proje 2 ve 4 göz ardı edilmiştir.Geri Ödeme Süresi, projenin getirilerinin toplamının, yatırım bedellerini geçtiği zamana verilen addır. Bir diğer ifadeyle projenin kara geçtiği andır. Birden fazla projeyi karşılaştırırken hızlı geri dönüş sağlayacak projenin seçimi doğru olacaktır. Bu da Geri Ödeme Süresi küçük olan projenin daha iyi olduğunun göstergesidir.Geri ödeme süresini, giderler üzerinden bir gelir fazlalığı yani bir birikim elde etmek üzere gereken zaman olarak ta ifade edebiliriz.

Net Kar (Net Profit)

Bir projenin net karı, proje yaşam süresince harcanılan toplam maliyet ile elde edilen toplam gelir arasındaki farktır.

Tabloya dönersek, en büyük net kar Proje 2’de elde edilmiştir. Ancak, bu büyük bir yatırım pahasınadır. Aslında, yatırım yapmak için £1m’a sahipsek, diğer üç projenin tamamını üstlenebilir ve daha fazla net kar elde edebiliriz.

Proje 1 ve Proje 3’ün net katı £50.000’tur ve dolayısıyla bu seçim kriterine göre aynı ölçüde tercih edilebilir durumdadırlar. Proje 3’te gelirin çoğunluğu kullanım ömrünün sonuna doğru elde edilirken, Proje 1’in kullanım ömrü boyunca düzenli bir gelir elde edilmektedir.

Tüm projelerin risk unsuru içerdiğini unutmamız gerekir ve  £1m’u riske etmek için hazırlıklı olmayabiliriz. Bu bölüm kapsamında daha sonra yatırım ve risk etkilerini inceleyeceğiz.
Ayrıca, basit net kar, nakit akışların zamanlamasını saymamaktadır.
Yatırım geri dönüşü uzun süre beklemenin dezavantajları vardır. Bu gerçeğe ek olarak, uzun vadeli tahminlerden çok kısa vadeli tahminlerin daha güvenilir olduğunu unutmamak gerekir. Proje 1 ve Proje 3’ün aynı ölçüde tercih edilemeyeceğini göreceğiz.


Yıl 0 : sistem yürürlüğe girmeden önceki maliyeti belirtir.

Nakit Akış; gelir ve gideri belirtir.

Net Kar; uygulamanın kullanım süresi boyunca elde edilen nakit akışına ait bir veridir.

Maliyet – Fayda Değerlendirme Teknikleri

Projelerin karşılaştırılması için kullanılan birkaç teknik vardır.
net kar, geri ödeme süresi, yatırım geri dönüşü, net bugünkü değer, içsel getiri oranı.

Tabloda, dört proje için nakit akış tahminleri verilmiştir.
Bu başlık altında, nakit akış tahminlerini temel alan projelerin karşılaştırılması için kullanılan bazı yöntemleri ele alacağız.

Tabloda, dört proje için nakit akış tahminleri verilmiştir. Bütün durumlar göz önünde bulundurularak, her yılın sonunda nakit akışın gerçekleşeceği varsayılır. Kısa vadeli projeler için genellikle aylık ya da üç aylık nakit akışı tahminlerinde bulunulmalıdır.

Tabloda dört projeye ilişkin olarak verilen nakit akış tahminlerini inceleyelim. Negatif değerler proje için harcanan gideri, pozitif değerler ise proje ile kazanılan geliri temsil etmektedir. Finansal üstünlüğüne göre bu dört projeyi sıralayalım ve sıralamayı neden bu şekilde gerçekleştirdiğinizi not edin.

Maliyet – Fayda Analizi

Ölçülebilir faydaları olan projeler için maliyet – fayda analizi proje değerlendirmesinin temel bir yapı taşıdır.

Maliyet – fayda analizi, ilgili kesimlerin de görüşü alınarak çok sayıda seçenek arasından önerilen projenin olası faydalarını, maliyetlerini ve diğer etkilerini sistematik ve tutarlı bir şekilde ölçen bir karar alma sürecidir.

Bu analiz sonucunda, önerilen projenin faydalarının maliyetlerinden fazla olması halinde benimsenmesi öngörülmektedir.

Maliyet – fayda analizi ile bir yatırım yapılıp yapılmayacağına karar verilir.
Maliyet – fayda analizi iki adımdan oluşur:

Teslim edilen uygulamanın işletilmesi ve projenin yürütülmesi ile ilgili olarak bütün maliyetlerin ve faydaların tanımlanması;
Yeni sistemden beklenen faydalar ile geliştirme ve işletme maliyetlerini içerir.

Ortak birimler içindeki maliyetlerin ve faydaların açıklanması;
Her maliyet ve fayda parasal olarak ifade edilmelidir.
Maliyetleri doğrudan parasal olarak ölçmek kolaydır. Bu aşağıdaki gibi kategorize edilebilir:
Geliştirme maliyetleri,
Kurulum maliyetleri,
İşletim maliyetleri.

Beklenen faydalar ile geliştirme ve işletme maliyetlerinin belirlenmesine yönelik tahminler yapılır. Bu tahminler maliyetler ile faydalar arasındaki değişikliği yansıtmalıdır.

Geliştirme maliyetleri: yeni sistemin geliştirilmesine ilişkin harcanılan maliyetler.

Kurulum maliyetleri: yeni donanım maliyetleri, çalışanların eğitimine ilişkin maliyetler, mevcut sistemin yeni sisteme dönüştürülmesine ilişkin maliyetler.

İşletim maliyetleri: kurulumdan sonra sistemin işletilmesine ilişkin maliyetler.


Nakit Akışı Tahmini
Bir projenin geliştirilmesi süresince, yazılım-donanım ücretleri, personel ücretleri gibi paralar harcanmaktadır.

Gelir ve gider dengesinin sağlanabilmesi için mutlaka projeye ilişkin nakit akış tahmininin yapılması gerekmektedir.

Projenin sağlıklı bir şekilde sürdürülebilmesi ve ihtiyaçların vaktinden önce giderilebilmesi için nakit akışının sağlanması önemlidir.

Proje kapsamına göre aylık, üç aylık ya da yıllık bazda nakit akışına ilişkin tahminler yapılmalıdır.



Gelecek nakit akış tahmin edilirken, genellikle enflasyon etkileri göz ardı edilir. Enflasyon oranlarının tahmini, kararsız olma eğilimi göstermektedir. Ayrıca, enflasyondan dolayı gider artmışsa, oransal olarak gelir de artacaktır.

Tamamlanan Projelerin Değerlendirilmesi

Hayata geçen projelerin iş gerekçesinde öngörülen hedeflere ulaşıp ulaşmadığının değerlendirmesi önemlidir.

Bu değerlendirme BT yönetim komitesi tarafından belirli periyotlarda yapılabilir.

Örneğin projenin hayata geçişini takiben 6 ay sonra yapılacak bir ölçüm, kaynakların ne kadar doğru kullanıldığını ortaya koyacaktır.
Bu BT’nin işe kattığı değerin ortaya konması açısından da çok önemlidir. Proje portföy yönetimini benimseyen kurumlar BT Yönetişim atmosferinin kurum içinde oluşmasını sağlamak üzere sağlam bir adım atarlar. Bunun kurumun performansına yansıması kaçınılmazdır.

Bireysel Projelerin Değerlendirilmesi

Bireysel bir projenin fizibilite çalışması yapılırken üç yöntem kullanılır:

Teknik değerlendirme (technical assessment)
Mevcut teknolojiler ile gerekli işlevselliğin başarılıp başarılamayacağının değerlendirilmesidir.

Maliyet-fayda analizi (cost-benefit analysis)
Alternatif  seçeneklerin, potansiyel faydalar ve olası maliyetler açısından değerlendirilmesini temel alan bir analiz yöntemidir.

Nakit akış tahmini (cash flow forecasting)
Proje süresince ortaya çıkacak gelir ve giderlerin nakit akışını gösteren bir tahminin yapılmasıdır.

Bu başlık altında bireysel bir projeye ait fizibilitenin nasıl değerlendirilebileceğine daha yakından bakacağız.

TEKNİK DEĞERLENDİRME: Önerilmiş bir sistemin teknik değerlendirmesi, mevcut ekonomik teknolojiler ile gerekli işlevselliğin başarılıp başarılamayacağının değerlendirilmesini içerir. Kurumsal politika, düşünülen olası teknik çözümleri sınırlandırmak için tutarlı bir donanım / yazılım altyapısının sağlanmasını amaçlamaktadır. Uyarlanmış teknolojinin maliyeti, maliyet-fayda analizi içinde dikkate alınmalıdır.

MALİYET-FAYDA ANALİZİ: Alternatif seçenekler içersinden fayda ile maliyet arasında farkın en yüksek olduğu seçenek değerlendirilmelidir.

NAKİT AKIŞ TAHMİNİ: Projenin genel maliyet ve faydalarının tahmin edilmesi ne kadar önemli ise, proje süresince ortaya çıkacak gelir ve giderlerin nakit akışını gösteren bir tahminin üretilmesi gerekmektedir.

Projelerin Önceliklendirilmesi

Kısıtlı kaynakların projelere dağıtılmasına taban oluşturacak önceliklendirme kurumun üst düzey yöneticileri tarafından yapılmalıdır. Üst düzey BT ve iş yöneticilerinden oluşan bu komiteye yönetim komitesi denir.

Yönetim komitesi belirli periyotlarda toplanır. Potansiyel projelerin iş gerekçeleri bu komiteye sunulur ve projenin gerçekleştirilebilmesi için gerekli bütçe onayı istenir.

Proje önceliklendirmesinde her kurum değişik kriterler kullanabilir.

Mali boyut, kurumun iş yapma performansına katkı, olası riskler, vb. önceliklendirmede kullanılan temel karar verme kriterleridir.

Bu kriterlerin önceliklendirmedeki ağırlığının ne olacağına BT yönetim komitesinin karar vermesi en uygundur.

İş gerekçelerini değerlendiren komite belirlenen kriterler doğrultusunda önceliklendirmeyi gerçekleştirir.

Ana Planın Oluşturulması

Önceliklendirmeyi alan BT’nin artık işi daha kolaylaşmıştır.

Eldeki kaynaklar ve becerilere uygun olarak en öncelikli projeden başlanarak projelere kaynak tahsisleri yapılır.

Projeler arasında kaynak çakışmaları olduğunda dikkate alınacak referans, yönetim komitesinin önceliklendirmesidir.

Ana plan kabaca ay bazında projelerin başlangıç ve bitiş tarihlerini, aylar bazında kaynak dağılımlarını gösterir.

Kuyrukta bekleyen projeler için de ne zaman kaynak ayrılacağı ana planda belirtilir.

Bu plan iş yöneticilerinin de yıllık bazdaki iş planlarını oluşturmalarında temel bir girdidir. Bu doğrultuda kendi eğitim, pazarlama, reklam vb. aktivitelerini planlayabilirler.

Proje Portföyünün İzlenmesi

Kaynak tahsis edilen projelerin durumlarının proje portföy sponsorları tarafından yakından izlenmesi gerekir.

Böylelikle projeye ayrılan kaynakların etkin kullanımı denetlenebilir, risklerin tespiti ve zamanında önlem alınması sağlanabilir.

Gelişen pazar şartları doğrultusunda proje portföy sponsoru önceliklerde değişiklik yapabilir, bu da kaynakların dağılımın tekrar planlanması anlamına gelir.

Proje portföy yönetimi esnek ve hızlı önceliklendirme ve planlama imkanı sunar.