Risk ve Net Bugünkü Değer

Kısmen riskli görülen projelerde net bugünkü değeri hesaplamak için daha yüksek bir indirim oranı kullanılmaktadır.
Risk primi, örneğin; orta düzeyde güvenli bir proje için %2 veya oldukça riskli bir proje için ise %5 olabilir.

Projeler, bir skorlama yöntemi kullanılarak yüksek, orta ve düşük riskli olmak üzere kategorize edilebilir.
Her bir risk kategorisi için risk primleri belirlenmiştir.

Karar Ağacı

Bu karar ağacı, IOE örnek olayı ile ilgili bir senaryoyu göstermektedir. Amanda, faturalama sisteminin genişletilmesinden sorumludur. Bir alternatif sistemin tamamını değiştirmektir. Karardan IOE’nin pazar genişletme olasılığı etkilenmektedir. Rakiplerin işi  bırakması ile bu durumdan yararlanılabileceğine yönelik güçlü bir söylenti vardır. Bu örnek durumda, büyük bir miktardaki yeni işi toparlayabildiler, ancak faturalama sistemini başaramadılar. Ani bir genişletme yoksa faturalama sisteminin genişletilmesinin net bugünkü değeri  £75,000 olarak değerlendirilmiştir. Ani bir genişletme varsa, o zaman £100.000’lık bir kayıp olacaktır. Tüm sistem değiştirilmiş olsaydı ve büyük bir genişletme varsa, artan satışları ele alabilmenin faydalarına göre net bugünkü değer £250,000 olacaktır. Eğer satışlar artmamışsa net bugünkü değer -£50,000 olacaktır.

Karar ağacı, bu olası sonuçları ve aynı zamanda her bir sonucun tahmini olasılığını göstermektedir. Her sonucun değeri, meydana gelen olasılık ile çarpılan net bugünkü değerdir. Belirli bir karardan ortaya çıkan bir yolun değeri,  bu karara ilişkin olası sonuç değerlerinin toplamıdır. Sistemin yenisi ile değiştirilmesi £10,000 (250,000 x 0.2 – 50,000 x 0.80) olacak iken, sistemin genişletmesi kararı ile bu sonuçların değerlerinin toplamı  £40.000 (75,000 x 0.8 – 100,000 x 0.2)’dır.  Sistemin genişletilmesi en iyi şey gibi görünüyor, ama öyle değil.


Karar ağacı, olası sonuçları ve aynı zamanda her bir sonucun tahmini olasılığını göstermektedir.

Risk Profil Analizi

An approach which attempts to overcome some of the objection to cost-benefit averaging is the construction of risk profiles using sensitivity analysis.

Risk Değerlendirme

Her yazılım projesi bir  risk içerir.

Proje planı tahminlerle oluşturulur. Bu tahminler her zaman belirsizlikleri içerir. Bu belirsizlikler de potansiyel riskleri oluştururlar.

Riskler, proje gidişini ters yönde değiştirebilir. Risk yönetimi, bu durumların tanımlanmasını, değerlendirilmesini önlemek ya da etkisini azaltmak yönünde gerekli denetimlerin uygulanması ve alternatiflerin planlanmasını içerir.

Risk değerlendirilmesi üç adımdan oluşur;
Risklerin tanımlanması,
Analiz edilmesi,
Önceliklerin belirlenmesi,

Risk Tanımlama ve Önceliklendirme

Herhangi bir proje değerlendirmesinde, riskleri tespit etmeli ve bu risklerin etkilerini ölçmeliyiz.

Bir yaklaşım, olası risk listesini kullanarak bir proje risk matrisi oluşturmak ve bunun yanında riskleri gerçekleşme olasılığı ve önem derecesine göre sınıflandırmaktır.

Her projeye ilişkin risk değerlendirmesi yapılırken bir risk matrisi kullanılır.

Proje risk matrisi, bir proje değerlendirme yolu olarak kullanılabilir.

Ayrıca belirli bir proje için risklerin tanımlanması ve önceliklendirilmesi sağlamaktadır.

Proje Risk Matrisi Örneği

Bir yazılım projesi içinde karşılaşılabilecek bazı risklerin listelendiği bir risk matrisi örneği aşağıda verilmiştir:
Riskler önem derecesi ve olasılığına göre; Yüksek (Y), Orta (O) ve Düşük (D) şeklinde sınıflandırılmıştır.

İç Verim Oranı (Internal Rate of Return – IRR)

Bir yüzde oran olarak faiz oranları ile doğrudan karşılaştırılabilen bir karlılık ölçütüdür.

Farklı yatırım fırsatlarını karşılaştırmak için kullanılır.

İçsel verim oranı, net bugünkü değeri sıfırlayacak şekilde bir indirim yüzdesi oranı kullanarak hesaplanmaktadır.

Bir bilgisayar programı yada Microsoft Excel  kullanılarak kolaylıkla hesaplanabilir.

Microsoft Excel içersinde bir hesaplama fonksiyonu bulunur:


İÇ_VERİM_ORANI (değerler;tahmin)

Birden fazla iç verim oranı bulmak mümkündür.

İç verim oranı, proje seçiminde önemli bir sayısal göstergedir.

Projeye yapılacak harcamalarla, getirileri arasında yapılan matematiksel işlemlerle (öncekilerine göre biraz daha kompleks) yüzdeli bir değer bularak, projenin getirisi analiz edilir.

İç verim oranının  0,22 olarak bulunması projenin zaman içinde %22 oranında kazandıracağının göstergesidir.

Proje seçiminde “iç verim oranı” büyük olan projenin seçilmesi doğru olacaktır.

Net Bugünkü Değer (Net Present Value – NPV)

Net bugünkü değer, belirlenmiş olan nakit akışlarının süresini ve projenin karlılığını hesaba katan bir proje değerlendirme tekniğidir.

Bugün 100$ alsanız ya da 12 aylık süreç içersinde 100$ alsanız bunların değeri aynı olur mu?
Eğer şimdi 100$ alsanız bu parayı faizle işletebilir misiniz?
Eğer faiz oranı %10 ise bir yılda 100$ ne kadar kazandırır?
Net bugünkü değer, nakit akışı ve karlılığı hesaba katar.
Gelecekte oluşacak nakit akışlarının bugünkü değeri aşağıdaki formül kullanılarak hesaplanabilir:

Bugün bir bankaya 100 $ yatırdık ve bir yıl içinde faiz artı 100 $’a sahibiz. 100$’ın bugünkü değerinin bir yıl içinde 91$ olduğunu söylersek, bir yıl içinde bu 100 $’ın şuan 91 $’a eşdeğer olduğunu anlarız.

Bugünkü Değer: Gelecekte oluşacak nakit akışlarının bugünkü değere çekilmiş değerleridir. Bugünkü Değer için verilen formüle göre; t yıl sonraki parasal miktarın bugünkü değeri hesaplanmaktadır.

Alternatif olarak nakit akışlarının bugünkü değeri, uygun bir indirim faktörü (discount factor) ile nakit akışlar çarpılarak hesaplanabilir.

İndirim Faktörü = 1/(1+r)t
r = faiz oranı(örn: 10% ? 0.10)
t = yıl sayısı

Yılda %10 faiz verme durumunda;
İndirim faktörü = 1/(1+0.10)1 = 0.9091

İki yılda %10 faiz verme durumunda;
İndirim faktörü = 1/(1+ 0.10)2 = 0.8294

Net bugünkü değer, her bir nakit akışın hesaplanması ve sonuçların toplanması ile elde edilmektedir.

Gelecekte oluşacak nakit akışlarının bugünkü değere çekilmiş değerleridir.
Net Bugünkü Değer (Net Present Value): Bugünkü değer yöntemiyle bulunan bütün değerlerin toplamının alınmasıyla elde edilir. Pozitif değer çıkması, kazancımızın, yatırımımızdan yüksek olacağını (karlı), negatif değer çıkması yatırım giderlerinin, getiriden fazla olacağının göstergesidir (zarar). Sıfıra eşit olması ise projenin başa baş noktasın da olduğunun göstergesidir.

Net Bugünkü Değer İçin İndirim Faktörleri Tablosu

 

Net Bugünkü Değer – Örnek Uygulama

Proje 1’in net bugünkü değerinin hesaplanması…

 

Alternatif olarak nakit akışlarının bugünkü değeri yani indirim uygulanmış nakit akışı, uygun bir indirim faktörü (discount factor) ile nakit akışlar çarpılarak hesaplanabilir.

Net bugünkü değer, her bir nakit akışın hesaplanması ve sonuçların toplanması ile elde edilmektedir. Pozitif değer çıkması, kazancımızın, yatırımımızdan yüksek olacağını (karlı), negatif değer çıkması yatırım giderlerinin, getiriden fazla olacağının göstergesidir (zarar). Sıfıra eşit olması ise projenin başa baş noktasın da olduğunun göstergesidir.

İndirim oranı seçimi zordur.

Benzer indirim oranları karşılaştırmalarda kullanılmamalıdır.

Bir hedef getiri oranı olarak düşünülebilir.

Faiz oranları ile karşılaştırmada kullanılamaz.

Projeler arasında karar verirken Net Bugünkü Değerin kullanımı sırasında karşılaşılan temel zorluk, uygun indirim oranının seçilmesidir. Bazı kurumlarda standart bir oran vardır, ama burada bu durum böyle değildir. İndirim oranı, mevcut faiz oranlarını ve bazı değerleri yansıtacak şekilde seçilmelidir. Çünkü yazılım projeleri, borç para veren bir bankadan daha fazla risk taşımaktadır.

Aşağı yukarı benzer indirim oranlarından ziyade gerçek indirim oranlarının kullanımı ile tüm projelerin karşılaştırılması daha doğrudur.

Yatırım Geri Dönüşü (Return on Investment – ROI)

Basit Getiri Oranı (Accounting Rate of Return - ARR) olarak ta bilinen, Yatırım Geri Dönüşü (ROI), gerekli yatırımın net karlılığını karşılaştırmak için bir yol sağlar.

Yatırım Geri Dönüşünü (ROI) hesaplamak için kullanılan formül üzerinde bazı farklılıklar vardır, ama yaygın olarak kullanılanı:

Proje 1 için ROI hesaplaması;

Net kar £50.000’dır.
Proje için yapılan toplam yatırım £100.000’dır.

Tabloyu kullanarak diğer üç projenin de ROI’lerini hesaplarız ve elde edilen değerler doğrultusunda hangi projenin daha değerli olduğuna karar verebiliriz.
Proje 2’in ROI’si: %2
Proje 3’ün ROI’si: %10
Proje 4’ün ROI’si: %12.5

Yatırım geri dönüşü, anapara geri dönüşümünün hesaplanmasında kolaylık sağlar. Ne yazık ki iki dezavantajı vardır:
Yatırım geri dönüşü, net karlılık gibi nakit akış süresini hesaba katmamaktadır.
Nakit akış süresini saymamasından dolayı, geri dönüş oranının, bankalar tarafından teklif edilen faiz oranları ile ilişkisi yoktur. Bu nedenle potansiyel olarak çok yanıltıcıdır.

Geri Ödeme Süresi (Payback Period)

Geri ödeme süresi, ilk yatırım geri ödemesi ya da kar ve zararın eşit olduğu durumlar için alınan zamandır.Çoğunlukla, bir organizasyon bütünüyle proje süresini kısaltacağını varsayarak en kısa geri ödeme süresini seçecektir.Geri ödeme süresinin avantajı hesaplanmasının basit olması ve özellikle küçük tahmin hatalarına karşı duyarlı olmamasıdır.Bir seçim tekniği olarak geri ödeme süresinin dezavantajı projenin genel karlılığı göz ardı edilir.Proje 3’ten daha karlı olan proje 2 ve 4 göz ardı edilmiştir.Geri Ödeme Süresi, projenin getirilerinin toplamının, yatırım bedellerini geçtiği zamana verilen addır. Bir diğer ifadeyle projenin kara geçtiği andır. Birden fazla projeyi karşılaştırırken hızlı geri dönüş sağlayacak projenin seçimi doğru olacaktır. Bu da Geri Ödeme Süresi küçük olan projenin daha iyi olduğunun göstergesidir.Geri ödeme süresini, giderler üzerinden bir gelir fazlalığı yani bir birikim elde etmek üzere gereken zaman olarak ta ifade edebiliriz.

Net Kar (Net Profit)

Bir projenin net karı, proje yaşam süresince harcanılan toplam maliyet ile elde edilen toplam gelir arasındaki farktır.

Tabloya dönersek, en büyük net kar Proje 2’de elde edilmiştir. Ancak, bu büyük bir yatırım pahasınadır. Aslında, yatırım yapmak için £1m’a sahipsek, diğer üç projenin tamamını üstlenebilir ve daha fazla net kar elde edebiliriz.

Proje 1 ve Proje 3’ün net katı £50.000’tur ve dolayısıyla bu seçim kriterine göre aynı ölçüde tercih edilebilir durumdadırlar. Proje 3’te gelirin çoğunluğu kullanım ömrünün sonuna doğru elde edilirken, Proje 1’in kullanım ömrü boyunca düzenli bir gelir elde edilmektedir.

Tüm projelerin risk unsuru içerdiğini unutmamız gerekir ve  £1m’u riske etmek için hazırlıklı olmayabiliriz. Bu bölüm kapsamında daha sonra yatırım ve risk etkilerini inceleyeceğiz.
Ayrıca, basit net kar, nakit akışların zamanlamasını saymamaktadır.
Yatırım geri dönüşü uzun süre beklemenin dezavantajları vardır. Bu gerçeğe ek olarak, uzun vadeli tahminlerden çok kısa vadeli tahminlerin daha güvenilir olduğunu unutmamak gerekir. Proje 1 ve Proje 3’ün aynı ölçüde tercih edilemeyeceğini göreceğiz.


Yıl 0 : sistem yürürlüğe girmeden önceki maliyeti belirtir.

Nakit Akış; gelir ve gideri belirtir.

Net Kar; uygulamanın kullanım süresi boyunca elde edilen nakit akışına ait bir veridir.

Maliyet – Fayda Değerlendirme Teknikleri

Projelerin karşılaştırılması için kullanılan birkaç teknik vardır.
net kar, geri ödeme süresi, yatırım geri dönüşü, net bugünkü değer, içsel getiri oranı.

Tabloda, dört proje için nakit akış tahminleri verilmiştir.
Bu başlık altında, nakit akış tahminlerini temel alan projelerin karşılaştırılması için kullanılan bazı yöntemleri ele alacağız.

Tabloda, dört proje için nakit akış tahminleri verilmiştir. Bütün durumlar göz önünde bulundurularak, her yılın sonunda nakit akışın gerçekleşeceği varsayılır. Kısa vadeli projeler için genellikle aylık ya da üç aylık nakit akışı tahminlerinde bulunulmalıdır.

Tabloda dört projeye ilişkin olarak verilen nakit akış tahminlerini inceleyelim. Negatif değerler proje için harcanan gideri, pozitif değerler ise proje ile kazanılan geliri temsil etmektedir. Finansal üstünlüğüne göre bu dört projeyi sıralayalım ve sıralamayı neden bu şekilde gerçekleştirdiğinizi not edin.

Maliyet – Fayda Analizi

Ölçülebilir faydaları olan projeler için maliyet – fayda analizi proje değerlendirmesinin temel bir yapı taşıdır.

Maliyet – fayda analizi, ilgili kesimlerin de görüşü alınarak çok sayıda seçenek arasından önerilen projenin olası faydalarını, maliyetlerini ve diğer etkilerini sistematik ve tutarlı bir şekilde ölçen bir karar alma sürecidir.

Bu analiz sonucunda, önerilen projenin faydalarının maliyetlerinden fazla olması halinde benimsenmesi öngörülmektedir.

Maliyet – fayda analizi ile bir yatırım yapılıp yapılmayacağına karar verilir.
Maliyet – fayda analizi iki adımdan oluşur:

Teslim edilen uygulamanın işletilmesi ve projenin yürütülmesi ile ilgili olarak bütün maliyetlerin ve faydaların tanımlanması;
Yeni sistemden beklenen faydalar ile geliştirme ve işletme maliyetlerini içerir.

Ortak birimler içindeki maliyetlerin ve faydaların açıklanması;
Her maliyet ve fayda parasal olarak ifade edilmelidir.
Maliyetleri doğrudan parasal olarak ölçmek kolaydır. Bu aşağıdaki gibi kategorize edilebilir:
Geliştirme maliyetleri,
Kurulum maliyetleri,
İşletim maliyetleri.

Beklenen faydalar ile geliştirme ve işletme maliyetlerinin belirlenmesine yönelik tahminler yapılır. Bu tahminler maliyetler ile faydalar arasındaki değişikliği yansıtmalıdır.

Geliştirme maliyetleri: yeni sistemin geliştirilmesine ilişkin harcanılan maliyetler.

Kurulum maliyetleri: yeni donanım maliyetleri, çalışanların eğitimine ilişkin maliyetler, mevcut sistemin yeni sisteme dönüştürülmesine ilişkin maliyetler.

İşletim maliyetleri: kurulumdan sonra sistemin işletilmesine ilişkin maliyetler.


Nakit Akışı Tahmini
Bir projenin geliştirilmesi süresince, yazılım-donanım ücretleri, personel ücretleri gibi paralar harcanmaktadır.

Gelir ve gider dengesinin sağlanabilmesi için mutlaka projeye ilişkin nakit akış tahmininin yapılması gerekmektedir.

Projenin sağlıklı bir şekilde sürdürülebilmesi ve ihtiyaçların vaktinden önce giderilebilmesi için nakit akışının sağlanması önemlidir.

Proje kapsamına göre aylık, üç aylık ya da yıllık bazda nakit akışına ilişkin tahminler yapılmalıdır.



Gelecek nakit akış tahmin edilirken, genellikle enflasyon etkileri göz ardı edilir. Enflasyon oranlarının tahmini, kararsız olma eğilimi göstermektedir. Ayrıca, enflasyondan dolayı gider artmışsa, oransal olarak gelir de artacaktır.